کتاب 1984نوشتهء جرج ارول را سالها پیش خوانده بودم ،زمانی که جو جامعه غیر سیاسی بود و این همه مطلب و تحلیل سیاسی بطور ساری و جاری در جراید و مطبوعات نوشته نمی شد و دانش سیاسی من بسیار محدود بود ؛لذا نتوانستم ارتباط زیادی با آن کتاب پیدا کنم.اخیرا فرصتی شد که دوباره این اثر بسیار عمیق را مطالعه کنم و متوجه ابعادی شوم که در نوبت اول خواندن این کتاب مورد توجه قرار نداده بودم.پیش از همه با خواندن این کتاب یاد مقاله افتادم که به مناسبت پیروزی طالبان در افغانستان در هفته نامهء راه نو به سردبیری اکبر گنجی نوشته شده بود و تحلیل بسیار جالبی ارائه داده بود. یکی از آرزوهای دوردست حکومتهائی که بر پایه ایدئولوژی بنا شده است،برپائی مدینهء فاضله و آرمان شهریست که بزعم آنان سعادت بشری را تامین کند و دنیائی از نو با شعارهای قشنگ و فریبنده بیافریند که هیچ نقصان و انحرافی در اجزایش راه نیابد.صرف نظر از تفاوتهائی که در ایدئولوژی های مختلف وجود دارد،این آرزوی محال ،برآیند مشترک و موتور محرکهء منازعات و درگیری هائیست که مابین طبقهء حاکم و طبقهء محکوم رخ می دهد و در پشت سر جز ویرانی و تراژدی انسانی برجا نمی گذارد.برای ریشه یابی این توهم محال و دلیل اصرار بر اجرای آن به هرقیمت از نظر روان شناسی تحلیل های متفاوتی ارائه شده است ولی آنچه که از همه برجسته تر است هذیان بزرگ منشی و euphoria ناشی از کامیابی است که اعتماد به نفس کاذبی به شخص می دهد که خود را تواناتر از آنچه هست بپندارد و هر ناممکنی را ممکن بداند. کتاب 1984،روایت دقیق و جزء به جزء از ماهیت و هویت این تراژدی های انسانیست که تاریخ از بدو پیدایش بشر تا به حال به کرّات شاهد آن بوده است.
یاد آن زمانی که یادت ،تسکین آلام من بود
صبح شکر خندهءتو، روشنگر شام من بود
یاد آن زمانی که چون غم، می کرد آهنگ جانم
آغوش گرم خیالت، پایاب آرام من بود
زلف تو تا می فشانید، چتر امان بر سر من
گفتی همای سعادت، گرد در و بام من بود
هرجا که می رفت صحبت، درباب درج محبت
روشنترین گوهرانش، نام تو و نام من بود
دردا که گرد کدورت، آئینهء مهر اندود
شد شوکران ندامت، شهدی که در کام من بود
برق مهیب جدائی، در خرمن الفت افتاد
در قحط سال محبت، رفت آنکه هم گام من بود
آئینهء دق من شد، چون بختکی خاطرم خست
آن لحظه هائی که یادش، مرهم بر آلام من بود
بسپار اوراق غم را، راثی به کوران نسیان
تغییر کی می توان داد، چیزی که فرجام من بود
خرداد76
"...ای جوان کم تجربت،باز نصیحتی از پدر بشنو ؛از برای قبولاندن مذهب تازه ات خون مسلمانان را مریز.فرستادن پوست سر شیبک خان سلاطین شجاعت آئین عثمانی را دچار خوف و تلاشی نمی کند.بعضی اشخاص بلعنت اختصاص را به این مملکت(منظور سرحدات عثمانی)فرستادن و جهال نیک و بد نفهم این ممالک را بوسیله ایشان با لاغفال به ایران کوچانیدن و در رهگذارشان آبادی ها را تاراج کردن و اهالی مسکونه را مقتول گرداندن کار دزدانست نه پادشاهان. مملکت ایران پلیست که میان دو اقلیم وسیع اسلام نشین قرار دارد و این پل محتاج به یک محافظ با اقتدار است که هنگام لزوم در سر پل،جلو دشمن اسلام را بگیرد و به امداد غازیان نگذارد که حمله آوران از پل به اقلیم دیگر بگذرند و به خرابی بپردازند.از روش کارهای فوق الطبیعه چنین استنباط می شود که حضرت مالک الملک شما را جهت محافظت از ان پل انتخاب کرده است. پس لازم و واجب است که تشکرات مقتضیه خداوندی را بجای آورده قدر این نعمت عظمی را بدانید و این پل را بواسطه مباینت مذهب قطع نکرده مسلمان طرفین را منع از مراوده و ملاقات یکدیگر ننمائید.چنانکه پیش از این اظهار کرده بودیم رعیت عدالت می خواهد و سلطان اطاعت رعیت.مذهب امریست معنوی،سلطنت امریست مادی.برسلطانست که عدالت پیشه کرده و مداخله به امور معنویه ننماید. دیگر اینکه از استیلای ممالک روم قطع امید کنید و بهتر آنست جد وجهد به اضمحلال وجود ملوک الطوایف ایران و توران و هندوستان نموده و سلطنتی بسیار یاقوت در آن سامانها تاسیس کنید.و من بعد طوری رفتارننمائیدکه غازیان عثمانیان که مشغول جهاد فی سبیل الله و مساعی به اعتلای کلمه الله هستند ناچار به کشیدن شمشیر انتقام از نیام گشته رو به ایران آورند و بیش از پیش ویران سازند." فرازی از نامه دوم سلطان بازید پادشاه وقت حکومت عثمانی به شاه اسماعیل صفوی موسس سلسله صفوی
فقط به اندازهء دو گامی میان آن گوی سحر آمیز و دست من مانده بود باقی که آرزوهای رنگ رنگم شود محقق... درنگ کرد اسب و شیهه سر داد و روی پاهای خلفی استاد دوار وحشت چو گردبادی مرا ز خود برد چه دره ای بود دهان گشوده به انهدام من و هزار آرزوی دیرین! خیال کردم که خواب بود این ولی دریغا که هر شب و روز من گذشته ست درین سیه خواب وحشت آگین چه آرزوها که در خلاف آمد زمانه جراحتی شد که از درون خورد طاقت من چو موریانه 88/5/28 نقدی بر این شعر توسط دوست عزیز و بزرگوارم مسعود ناظم الرعایا 88/5/28
شاید در طول تاریخ ادبیات معاصر، آثار هیچ شاعری در حیطة‌ادبیات کلاسیک به اندازة شهریار مورد مداقه و بررسی قرار نگرفته ودر این مورد اظهارنظرهای مختلف و گاه ضد و نقیض هم ابراز نشده‌است و در این خصوص، کم نبوده‌اند کسانی که موفقیت شهریار را درمواجهه با رقبای قدرتمندی چون امیری فیروز کوهی، ابوالحسن‌ورزی و رهی‌معیری و... در قدرت و تسلط شاعرانه و دلیل اقبال عام‌به آثار او را شاهکار بودن و شعریت محض دانسته‌اند. صرف نظر ازاین عقیدة شیفته وارانه، که خود جای بحث دارد، باید گفت که‌موفقیت شهریار مدیون وجهی دیگر است که همواره از نظر ناقدان‌این عرصه پنهان مانده است. هر چند که امروزه، رنه‌ولک، نظریه‌پردازنقد جدید، به کلی منکر ارزش نقد تکوینی شده است و اعتقاد دارد که‌آثار ادبی باید فارغ از مقتضیات سیاسی - اجتماعی زمان خود دربوتة نقد قرار گیرد، اما آثار شهریار روشنترین مصداقی است که ما رادر پذیرفتن نظریة رنه‌ولک دچار تردید می‌کند. چرا که بررسی شعرشهریار بدون در نظر گرفتن مقتضیات زمانی ممکن نیست.
در تاریخ تطور ادبیات ایران، هیچ مقطع زمانی به اندازة مقطع زمانی‌فعالیت ادبی شهریار دستخوش بحران و رفورماسیون نبوده است چراکه در این برهه به دنبال روی کار آمدن حکومت پهلوی و اصراری که
در مدرنیزه کردن بافت سنتی جامعه وجود داشت، جامعه با دگرگونی‌های ساختاری و بحران‌هویت و شناور شدن ارزش‌ها و ضد ارزش‌ها مواجه شده بود و شهریار نماینده‌ای از این نسل‌است و هیچ یک از آثار ادبی او بی‌تأثیر از این تحولات نیست.