پیر ما گفت خطا بر قلم صنع نرفت آفرین بر نظر پاک خطا پوشش باد کتاب پیر ما گفت که به اهتمام آقای سعید نیاز کرمانی –شاعر معاصر کرمانی- و مدیر انتشارات پاژنگ چاپ شده است حاوی مجموعه تفسیر ها و تاویلهائی ست که صاحب نظران متقدم و معاصر در باره این بیت مشهورو جنجال بر انگیز حافظ بیان داشته اند. حافظ در این بیت تعریضی دارد به آفرینش و کاستی هائی که ممکن است درخصوص صنع جهان به ذهن پاره ای از اندیشمندان خطور کند.فکری که از نظر متشرّعین نه تنها مردود است بلکه دلیلیست بر کفر: ابلهی دید اشتری به چرا گفت نقشت همه کژست چرا گفت اشتر که اندرین پیکار عیب نقاش می کنی هشدار! بیشتر مفسرین از روی ارادتی که به حافظ دارند سعی کرده اند به نحوی از این بیت معنائی غیر از آنچه از آن مستفاد می شود استخراج کنند.یعنی به "تاویل "این بیت بپردازند نه "تفسیر" آن تا سخن به ظاهر کفر آمیز حافظ محملی بیابد تا با ادله عقلی و نقلی مطابق گردد. حال آنکه اعتراض اندیشمندان به تفاوتها و تبعیضها و نابرابری ها که به تعبیر فلاسفه "دخول شر در قضای الهی" به ان اطلاق می شود از دیر باز وجود داشته و منحصر به حافظ نمی شود.چنانکه حکیم عمر خیام در یک رباعی می فرماید: جامیست که عقل آفرین می زندش صد بوسه ز مهر بر جبین می زندش این کوزه گر دهر چنین جام لطیف می سازد و باز بر زمین می زندش
به یادگار چه باید نوشت بر دیوار؟
چه مشکلست که در این مسیر فرسوده
درنگ کرد چو سنگ
و چرخ خاطره را باز داشت از رفتار
ندید شور جوانی که در سیاهی شب
به زعم خویش چراغ سپیده افروزد
و آنچه را که به دیوارها بچسباند ،
کلید معجزه های محال می داند
ندید پارچه هائی که می کند اعلام
عروس مرگ گرفته ست از جوانان کام!
مرور این تکرار
تسلسلیست که سر گیجه آورد هر بار
به یادگار چه باید نوشت بر دیوار؟
شهریور هشتاد و هشت
*توضیح نیمروز یکی از شعرهای بلند و معروف مرحوم استاد جواد آذر –شاعر فقید تبریز-است که در پستهای پیشین در مورد عظمت شخصیت و قدرت شعری ایشان مطلبی ارائه داشته ام. این شعر بلند که در قالب چهارپاره سروده شده است به نحوی استادانه و گویا به شرح رشادتهای شهیدان کربلا می پردازد. از انجا که بند بند این شعر شاهکار مشحون ازظرائف و دقایق ادبی ست قسمتی از این چهارپاره را که در باره علمدار کربلا سروده شده است زینت وبلاگ خود می کنم.روحش شاد باد. نیمروز .............. آن روز از سپیده دمان آتش نبرد با لا گرفت و سوخت در آن شعله هرچه بود جز شهریار دین و یگانه برادرش در پهنهء نبرد دگر کس نمانده بود آمد به پیش شاه سری از ادب به پیش چون دید یاوران همه رفتند و کس نماند آهسته گفت دیگرم ای شه شکیب را "در تنگنای سینه مجال نفس نماند"
ای سرو سبز باور من بر سرت چه رفت در برگریز فتنه به برگ وبرت چه رفت بارید چون به قصد تو خشم آتش خزان ای قامت فراخته با پیکرت چه رفت زخم تبر به صبر شگفت آورت چه کرد؟ گاه خطر به روح صفا گسترت چه رفت هنگامه آفرین اثیری تبار عشق در ازمون دوست،بگو بر سرت چه رفت وقتی خطر محک به خلوصت زد،ای شگرف! با آن دل تپندهء غوغا گرت چه رفت تا آفتاب روی تو از شرق نیزه تافت، با ابر چشم غمزدهء دخترت چه رفت خاموش باش تیر،در افکند چون صفیر با نای تشنه کام علی اصغرت چه رفت اعجاز کیمیا گر عشق ست این،ببین! ای چشم عقل بر دل ناباورت چه رفت راثی روان کن از مژه خونابهء جگر آگاه کن زمانه که با سرورت چه رفت خرداد 74
توضیح:
به مصداق "من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق" بر ما واجب است که همیشه مراتب قدر دانی خود را از اساتید و راهنمایانمان اظهار کنیم تا در عین حال که گوشه ای از لطف و احسان آنان را ولو به قدر ذره ای جبران می کنیم این امر حسنه را ترویج دهیم.
از آنجا که حقیر سهم اعظم دانسته ها و دریافته هایم را از فنون شعر و شاعری مدیون راهنمائی های بی شائبه و دلسوزانه مرحوم استاد عابد بوده ام و قریب به ده سال هرچند به صورت منقطع و نا پیوسته از محضر فضل و کمالشان خوشه ها چیده ام در این مجال کوتاه کوشیده ام به معرفی یکی از آثار ارزندهء ایشان مقارن با شروع ماه محرم بپردازم .هرچند بر این باورم که نا توان تر از آنم که از عهدهء ادای این مهم بر آیم ولی به قول مولانا
آب دریا را اگر نتوان کشید
هم به قدر تشنگی باید چشید
نگاهی به مجموعهء مهر در شفق/سروده مرحوم استاد محمد عابد
ارزیابی اشعار مذهبی،به چند دلیل با معیارهای موجود در شعر فارسی کار آسانی به نظر نمی رسد؛چرا که در وهلهء اول میان ظرف که همان قالبهای شعریست و مظروف که سجایا و فضائل ائمه اطهار و مجاهدتهای آنان در مسیر تحقق قسط و ایمان و عبودیت و رهائی از بند تعلقات است یک عدم تناسب چشم گیری وجود دارد و قوه ادراک بشری از عهده مکاشفهء این دنیای نا متناهی قاصر است.دوم آنکه قداستی که پیرامون شخصیت و حقیقت این بزرگواران هاله افکنده است موجب می شود که شاعر در استفاده از نیروی خلاقه و قدرت خیال خود جانب احتیاط را رعایت کند تا مبادا موجبات اسائهء ادب و وهن شخصیت ممدوح خود را فراهم آورد.و به همین دلیل ناقد نیز در این امر خطیر باید متوجه محذورات سراینده باشد.
شکستن حصار این امر مشکل و و عبور از موانع و مضایق ان در گرو نشر آثار شعرائیست که در این مسیر خطیر گام بر داشته اند و از این حیث انتشار مجموعه اشعار مهر در شفق سرودهء استاد محمد عابد فرصت مغتنمی ست تا موجبات بحث در این زمینه فراهم آید.
استاد عابد که در فن شعر از مواهب طبیعی و مکتسب ،بهرهء تمام دارد واز وارثان معنوی و در عین حال روشن بین مرثیه سرایانی چون مرحوم نیّر است که ذذهن و زبان خود را در خدمت اهل بیت عصمت و طهارت مصروف داشته است.
از ایشان ،مجموعهء ماه در محاق که حاوی سوگ سروده هائی در قالب مثنوی بود،پیش تر از این به چاپ رسیده است.کتاب حاضر مشتمل بر نوحه ها و مراثی در قالبهای قصیده،قطعه ،ترکیب بند،رباعی و....می باشد و همین تنوع قالب یکی از ویژگی های این کتاب به شمار می رود.
ادامه مطلب ...