.

یاد استاد

توضیح:

به مصداق "من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق" بر ما واجب است که همیشه مراتب قدر دانی خود را از اساتید و راهنمایانمان اظهار کنیم تا در عین حال که گوشه ای از لطف و احسان آنان را ولو به قدر ذره ای جبران می کنیم این امر حسنه را ترویج دهیم.

از آنجا که حقیر سهم اعظم دانسته ها و دریافته هایم را از فنون شعر و شاعری مدیون راهنمائی های بی شائبه و دلسوزانه مرحوم استاد عابد بوده ام و قریب به ده سال هرچند به صورت منقطع و نا پیوسته از محضر فضل و کمالشان خوشه ها چیده ام در این مجال کوتاه کوشیده ام به معرفی یکی از آثار ارزندهء ایشان مقارن با شروع ماه محرم بپردازم .هرچند بر این باورم که نا توان تر از آنم که از عهدهء ادای این مهم بر آیم ولی به قول مولانا

آب دریا را اگر نتوان کشید

هم به قدر تشنگی باید چشید

نگاهی به مجموعهء مهر در شفق/سروده مرحوم استاد محمد عابد

ارزیابی اشعار مذهبی،به چند دلیل با معیارهای موجود در شعر فارسی کار آسانی به نظر نمی رسد؛چرا که در وهلهء اول میان ظرف که همان قالبهای شعریست و مظروف که سجایا و فضائل ائمه اطهار و مجاهدتهای آنان در مسیر تحقق قسط و ایمان و عبودیت و رهائی از بند تعلقات است یک عدم تناسب چشم گیری وجود دارد و قوه ادراک بشری از عهده مکاشفهء این دنیای نا متناهی قاصر است.دوم آنکه قداستی که پیرامون شخصیت و حقیقت این بزرگواران هاله افکنده است موجب می شود که شاعر در استفاده از نیروی خلاقه و قدرت خیال خود جانب احتیاط را رعایت کند تا مبادا موجبات اسائهء ادب و وهن شخصیت ممدوح خود را فراهم آورد.و به همین دلیل ناقد نیز در این امر خطیر باید متوجه محذورات سراینده باشد.

شکستن حصار این امر مشکل و و عبور از موانع و مضایق ان در گرو نشر آثار شعرائیست که در این مسیر خطیر گام بر داشته اند و از این حیث انتشار مجموعه اشعار مهر در شفق سرودهء استاد محمد عابد فرصت مغتنمی ست تا موجبات بحث در این زمینه فراهم آید.

استاد عابد که در فن شعر از مواهب طبیعی و مکتسب ،بهرهء تمام دارد واز وارثان معنوی و در عین حال روشن بین مرثیه سرایانی چون مرحوم نیّر است که ذذهن و زبان خود را در خدمت اهل بیت عصمت و طهارت مصروف داشته است.

از ایشان ،مجموعهء ماه در محاق که حاوی سوگ سروده هائی در قالب مثنوی بود،پیش تر از این به چاپ رسیده است.کتاب حاضر مشتمل بر نوحه ها و مراثی در قالبهای قصیده،قطعه ،ترکیب بند،رباعی و....می باشد و همین تنوع قالب یکی از ویژگی های این کتاب به شمار می رود.

با مطالعهء اشعار مذهبی و مراثی بویژه آنچه از گویندگان متقدم در دست مانده است ،می توان مشخصاتی مشترک برای این قبیل اشعار در دست داشت که محدوده ای نسبتا تعریف شده و تقریبا کلیشه ایست.

ما از این گونه کلام توقع روشنی معنا،روانی الفاظ ،ملاحت بیان و نوعی انتقال فوری یعنی همه فهمی داریم که در پرنو یک سادگی سهل و ممتنع به دست می آید،چیزی که در اشعار این مجموعه به کرات به چشم می خورد:

گر روی به درگاه رضا آوردم

رو بر در لطف کبریا آوردم

از توشه و زاد بود دستم خالی

در پیش تو عجز و التجا آوردم

معیار موفقیت در این اشعار ،پسند عامه است.آری مردم عامی و گاه مطلقا بی سواد ،اغلب مراثی و نوحه هائی را از شاعران بی شمار به یاد دارندو چنان به سینه سپرده اند که دیگر جزئی از فرهنگ آنها به شمار می رود؛بی آنکه دقیقا نام سرایندگان ان را بدانند.و خوشبختانه اشعار استاد مشمول این ویژگیست.چرا که همیشه زینت بخش محفل عاشقان اهل بیت بوده است:

در گلشن ما غنچه صبا را نشناسد

صد عقده به دل عقده گشا را نشناسد

هر کس نشناسد ره سر منزل عشقت

سوگند خدا را که خدا را نشناسد

مائیم که مستوجب هجریم وگرنه

او را نتوان گفت وفا را نشناسد

استاد در سرودن بحر که نوع خاصی از مرثیه بوده و در اوزان و قالبهای خاص سروده می شود تا با آهنگ سینه زنی و زنجیر زنی در مراسم عزا داری متناسب باشد تبحر خاصی دارد .قدمت این نوع شعر به زمان قاجاریه می رسد و از آنجا که این قالب بیشتر اقشار عامه را طرف خطاب قرار می دهد ازکانون توجه پژوهش گران ادبی بر کنار مانده است.استاد به مدد قوّهء خلاقه خود جانی تازه در این کالبد می دمد:

ای حریم عالم پناه تو،قبله گاه راز و نیاز من

خاک آستانت صفای دل و تربت تو مهر نماز من

دل بیادت ای میر انس و جان هست همره کاروانیان

بوسدت مگر خاک آستان عرضه داردت سوز و ساز من

اعتقاد راسخ و صفای ضمیر سرایندهء این کتاب و میزان ارادت قلبی او به آستان ائمهء اطهار از مقدمه ای که بر کتابش نگاشته و شهید کربلا را مورد خطاب قرار داده مشهود است:

"....افتخارم اینست که با ولای شما از مادر متولد شده ام و در دامن او که سرتا پایش ولایت شما بود پرورش یافته ام.پدر که خدایش بیامرزد و خود از خادمین ومادحین شما بود راه دشوار سرودن و گفتن را به من یاد داد و انگیزهء شکوفائی طبع من شد و به من یاد داد که از بعد حماسی وقایع عاشورا بگویم و مصائب را در در لفافهء هنر بیان کنم و توصیه کرد که مبادا سخنی به نام شعر بگوئی که با عظمت شخصیت مولایمان منافات داشته باشد ،او از ذلت هزاران فرسنگ به دور است و مبادا شعری بسرائی که از آن بوی ذلت استشمام شود...."

و براستی سراینده در این ادعای خود صادق است .بوده اند شاعرانی که نا آگاهانه برای ترقیق احساسات مخاطبان و بر انگیختن اشک آنان درز ذکر مصائب و آلام وارده بر ائمه به مبالغه و بزرگ نمائی متوسل می شدند و موجبات وهن شخصیت این بزرگواران را فراهم می آورده اند.

سراینده کتاب مهر در شفق در این زمینه سعی در بیان غیر مستقیم و کنائی دارد و از وارد شدن به ورطه بیان صریح آگاهانه اجتناب می کند.

چنانکه در بیتی پیکر به خون غلتیده امام شهید را چنین توصیف می کند:

تا خاک بی وضو نکند لمس پیکرش

از چشمه سار خون گلویش وضو کند

و در ترجیع بندی در توصیف سر بریده امام که در تنور خولی جا گرفته است چنین می سراید:

خانه ای نادره مهمان دارد

که بدو داده مکان کنج تنور

سر بدان بالش غم هشته سری

محو دیدار و ز اغیار بدور

شده گلرنگ ز آلایش خون

هم چو در موج شفق چهره ء هور

شعر "شب دیدار" که در قالب چهار پاره و در توصیف شام غریبان سروده شده است یکی از بهترین آثار این مجموعه از حیث فضا سازی و تصویر آفرینی ست:

مه، از خلال پردهء ابری رقیق و تار

گسترده فرش پرتو افسرده بر زمین

گوئی شعاع بارقهء آفتاب می

تابیده از زجاجهء میناب ساتکین

بر جسم کشتگان وفا انعکاس ماه

چون جلوهء بهار به گلهای شعله رنگ

بی خار نیست هیچ گلی ،تا نشان دهد

بنشانده چرخ در بر هر زخم یک خدنگ

مطالعهء این کتاب ارزشمند را به محبان خاندان عصمت و طهارت توصیه می کنیم.

نویسنده: مصطفی

سه شنبه 24 آذر1388 ساعت: 8:35

.

درباره من

روزانه‌ها

پیوندها

دسته‌ها

ابر برجسب

جدیدترین یادداشت‌ها

بایگانی

یاد استاد